Ceo tekst rada:
Zbornik radova Pravnog fakulteta, Novi Sad
2008, vol. XLII, br. 1-2, str. 413-431
jezik rada: srpski
Originalni naučni rad
udk: 347(4)
interdoi: 10.5937/zrpfns42-0024
Autor:
Dr Dušan Nikolić, redovni profesor
Univerzitet u Novom Sadu
Pravni fakultet u Novom Sadu
Sažetak:
Pravo je deo kulture svakog naroda. Savremeni svet je multikulturalan, pa otuda postoje i različiti modeli regulisanja društvenih odnosa. Već na osnovu površne analize može se zaključiti da se razlikuju kako osnovni principi i konkretna normativna rešenja, tako i načini na koji se stvaraju, tumače i primenjuju pravila. U pravnoj teoriji se govori o pluralističkom i monističkom konceptu regulisanja društvenih odnosa. Prvi je prepoznatljiv po tome što u životu društvene zajednice osim pravnih normi koje je stvorila država, veliki značaj imaju pravila koja su nastala spontatno (običaji) ili pod uticajem različitih društvenih grupa (verska i profesionalna pravila). Sporovi se, najčešće rešavaju nezavisno od državnih organa, kroz različite postupke mirenja. Takav model, koji se naziva istočnjačkim, postoji u mnogim azijskim i afričkim zamljama. Sa druge strane, postoji zapadnjački model u kom dominantnu ulogu imaju pravna pravila koja stvaraju organi državne vlasti. U zemljama angloameričkog pravnog područja to čine najviši sudovi, u formi precedenata, a u zemljama kontinentalne Evrope i njihovim bivšim kolonijama, parlament, u formi zakona i drugih opštih akata. Običajna, verska i profesionalna pravila su pravno obavezujuća samo ako nadležni državni organi predvide njihovu primenu.
Poslednjih decenija je pod uticajem globalizacije ubrazano uzajamno zbližavanje različitih pravnih kultura. U azijskim društvima raste uloga državnih organa. Sa druge strane, u zapadnim društvima se sve češćegovori o deregulaciji društvenih odnosa i deetatizaciji pravnih pravila.Postoje zalaganja da se smanji uloga državnih organa i da se regulisanje mnogih pitanja prepusti nedržavnim subjektima, među kojima su i različite profesionalne asocijacije. Pristalice ovakvog koncepta se pozivaju na pozitivna iskustva sa srednjovekovnom lex mercatoria, kao i na realne osnove za razvoj sveobuhvatnog sistema autonomnih pravila u oblasti sporta – lex sportiva. U radu je ukazano i na druge oblike nedržavne regualtive, kao što su ristejtmenti (restatements of law) u Sjedinjenim Američkim Državama i tzv. meko pravo (soft law) u Evropskoj uniji. Takvi modeli regulisanja društvenih odnosa se uklapaju u proces globalizacije prava.
Ključne reči:
privatno pravo; pravne kulture; evropeizacija prava;
globalizacija prava; autonomna regulativa