Ceo tekst rada:
Zbornik radova Pravnog fakulteta, Novi Sad
2017, vol. LI, br. 2, str. 353–368
jezik rada: srpski
Originalni naučni rad
udk: 34:82
doi: 10.5937/zrpfns51-15399
Autori:
Dr Dragutin Avramović, vanredni profesor
Univerzitet u Novom Sadu
Pravni fakultet u Novom Sad
d.avramovic@pf.uns.ac.rs
Ilija Jovanov, asistent
Univerzitet u Novom Sadu
Pravni fakultet u Novom Sad
i.jovanov@pf.uns.ac.rs
Sažetak:
Veze između prava i književnosti postaju predmet naročitog naučnog interesovanja i bavljenja sedamdesetih godina XX veka i profilišu se u poseban pravac – Pokret pravo i književnost. Naučne debate o njegovim vrednostima i ograničenjima prate ovaj pokret skoro od samog nastanka.
Glavni nosioci i predstavnici ovog pravca su uglavnom američki teoretičari, pre svega Džejms Bojd Vajt kao rodonačelnik, a potom Ričard Vajsberg, Robin Vest i drugi. S druge strane, jedan od najžešćih kritičara ovog pokreta je američki sudija i profesor čikaškog pravnog fakulteta Ričard Pozner. Mada je i sam osnivač jednog drugog modernog pravca istraživanja u pravu (škole Ekonomske analize prava), Pozner ukazuje na ograničene domete Pokreta pravo i književnost. Poznerov glavni argument jeste činjenica da se u književnosti pravo koristi u metaforičkom smislu, a da ne predstavlja glavni predmet bavljenja. Autori stoje na stanovištu da ono o čemu govori Pozner itekako ima smisla, mada on u svojoj kritici u izvesnoj meri preteruje.
Kao test Poznerovih stavova o ograničenjima ovog pokreta i ograničene vrednosti književnih tekstova u pravu (naročito s obzirom na njihovu nepouzdanost) autori analiziraju jedno od pravno interesantnih, a ujedno i veoma spornih mesta u Sofoklovim delima. Da li u Sofoklovim dramama postoji pomen prirodnog prava? Da li se Antigona poziva na prirodni zakon i suprotstavlja ga pozitivnom pravu? Da li je to bio jedan od prvih pojavnih oblika filozofije prirodnog prava kod Grka? Aristotel u Retorici, kao i jedan broj savremenih autora, izražavaju eksplicitan stav o Antigoninom pozivanju na prirodno pravo. Međutim, u većem delu strane literature, ali i kod nas (na primer, Mihajlo Đurić), afirmiše se stanovište da u antičkom svetu ideja prirodnog prava nije bila zastupljena u čisto religijskom obliku, a najmanje je to bio slučaj prilikom njenog ranog javljanja.
Analiza nekoliko mesta u Sofoklovim dramama koja se u ovom radu preduzima predstavlja samo jednu sličicu koja ukazuje na ograničenja i nepouzdanost Pokreta pravo i književnost, kao i na moguća ograničenja koja proističu iz nekritičkog oslonca prava na književni metod, manir i domete. Zbog toga, autori ističu da književni tekstovi ne mogu predstavljati čvrst pravni oslonac i pouzdan izvor za pravnike, mada mogu biti od koristi za šire intelektualno profilisanje pravnika i bolje kontekstualno razumevanje pravnih fenomena.
Ključne reči:
Pokret pravo i književnost, Sofokle, Božansko pravo, Prirodno pravo, Ričard Pozner