Ceo tekst rada:
Zbornik radova Pravnog fakulteta, Novi Sad
2015, vol. XLIX, br. 2, str. 617–633
jezik rada: srpski
Pregledni članak
udk: 340.132:177.9(37)
doi: 10.5937/zrpfns49-9073
Autor:
Dr Magdolna Sič, vanredni profesor
Univerzitet u Novom Sadu
Pravni fakultet u Novom Sadu
magdas@pf.uns.ac.rs
Sažetak:
Primena principa pravičnosti u tumačenju prava daje mogućnost da se uzimanjem u obzir okolnosti konkretnog slučaja odstupa od uopšteno formulisane pravne norme, a ako se ove okolnosti često javljaju i da se ona modifikuje. U ovom radu pratimo primenu i uticaj principa pravičnosti na razvoj prava u toku rimske istorije. Uopšteno možemo zaključiti da je primena ovog principa u pretkasičnom rimskom pravu putem aktivnosti pretora, pretklasičnih pravnika i sudija, zahvaljujući uvođenju iudicia bonae fidei, dovela do razbijanja strogih formi starog ius civilea i do usklađivanja prava sa potrebama republikanskog društva. U klasičnom periodu to je bio zadatak od strane princepsa ovlašćenih juriskonsulta da putem responsa ili kao članovi princepsovog saveta u vidu princepovih reskripata daju tumačenja u skladu sa pravičnošću. Mada se ovo tumačenje odvijalo pod carskom kontrolom, imajući u vidu da se ono odnosilo na sitne svakodnevne privatno pravne probleme građana, u ovom periodu su primenom pravičnosti razrađena ona pravno tehnička pravila privatno pravnih instituta, koja su i dan danas u primeni. U postklasičnom periodu, obzirom na opštu krizu u rimskom društvu, kao opšti interes (utilitas publica) bio je određen očuvanje carstva. Usled toga postklasični pravnici nisu više imali mogućnost kreativnog tumačenja prava, a počev od vremena Konstantina, izdavanje i kontrola pravične primene reskripata, koji su se sada odnosili na privilegije izuzeća od raznih tereta i obaveza, bila je rezervisana za samog cara. Najzad, Justinijan je i izričito naveo da je car jedini ne samo stvaralac nego i tumač prava. Šta je pravično određivao je car u skladu sa hrišćanskom ideologijom i opštim interesom Carstva.
Ključne reči:
tumačenje prava; aequitas; responsa; reskripti; rimsko pravo.