Ceo tekst rada:
Zbornik radova Pravnog fakulteta, Novi Sad
2015, vol. XLIX, br. 2, str. 855–886
jezik rada: srpski
Pregledni članak
udk: 342.45(439+497.11)
doi: 10.5937/zrpfns49-8862
Autor:
Dr Laslo Heka, vanredni profesor
Univerzitet u Segedinu
Pravni fakultet
heka@juris.u-szeged.hu
Sažetak:
Zahtev za osiguravanje nezavisnosti i nepristrasnosti sudija jedan je od osnovnih principa sudovanja, ali i načela funkcionisanja država uopšte, pa ga stoga redovno garantuju ustavi demokratskih država. Uspešno delovanje pravosuđa i ostvarivanje ovog principa u velikoj je meri vezano i uz metod odabira sudija koji i danas predstavlja značajno pitanje unutar velikih svetskih pravnih sistema. Svi oni imaju za cilj pronaći rešenje za selekciju sudija koje bi najbolje realizovalo oživotvorenje principa nezavisnosti sudija i njihovog neopristrasnog suđenja. U vezi sa tim mogu da se zapaze značajne razlike između država koje primenjuju kontinentalno pravo i pravnih sistema država koje sude po principu common law-a, naročito imajući u vidu da u pojedinim političkim kulturama ne postoje ograničenja da se u donošenje sudske presude uključi i neki spoljni faktor. U ovom radu prikazujemo pravosudni sistem Mađarske i način selekcije sudija te ga metodom komparativne analize upoređujemo sa srpskim modelom, a zatim predočavamo rešenja u slovenskim i balkanskim državama te u engleskom, američkom, nemačkom i francuskom pravosuđu želeći prikazati danas preovlađujuće međunarodne trendove. Naime, problem selekcije sudija valja obazrivo regulisati imajući u vidu iskustva drugih država, što posebno važi za postsocijalističke zemlje u kojima je do 1990-ih godina važio jednopartijski sistem, karakterističan po tome da su sudije bili kadrovi odabrani od strane komunističke partije, ili kako se to u nekadašnjoj Jugoslaviji nazivalo “društveno- politički podobni”.
Danas u Mađarskoj, Srbiji i brojnim drugim zemljama centralnu ulogu u selekciji sudija imaju pravosudni saveti u kojima su zastupljeni sudije i tužioci (u Srbiji postoje posebni saveti za sudije i za tužioce), te advokati i profesori prava. U Francuskoj se otišlo korak dalje te se selekcija sudija sprovodi putem konkursnog ispita.
Ključne reči:
Pravosudni sistem Mađarske i Srbije, izbor sudija u Mađarskoj i Srbiji, komparativni prikaz izbora sudija u slovenskim i balkanskim državama te u nekim zapadnim zemljama, pravosudni saveti, načelo nezavisnosti i nepristrasnost sudija u Mađarskoj i u svetu.