Ceo tekst rada:
Zbornik radova Pravnog fakulteta, Novi Sad
2011, vol. XLV, br. 3 tom 1, str. 173–194
jezik rada: srpski
Originalni naučni rad
udk: 316.4
doi: 10.5937/zrpfns45-0078
Autor:
Dr Miloš Marjanović, redovni profesor
Univerzitet u Novom Sadu
Pravni fakultet u Novom Sadu
Sažetak:
Društveno delanje kao početna sociološka kategorija ima
značajne analitičke prednosti u odnosu na društvenu pojavu. Njeni
osnovni elementi su: akteri delanja, predmeti i sredstva, potrebe i interesi,
vrednosti i norme, položaji i uloge. Akteri pokreću i objedinjuju
ostale elemente, vode ka magičnom trouglu sociologije (pokret, promena,
poredak) i reafirmišu aktersku u odnosu na sistemsku paradigmu.
Predmeti i sredstva materijalizuju delanje, a njihovo prenaglašavanje
vodi u tehnološki determinizam ili, posredstvom svojine (kao institucionalizovanog
prisvajanja prirode) ka (bes)klasnim istorijskim tipovima
društva. Potrebe i interesi su osnova motivacije ličnosti ali i polazna
tačka za dubinsku analizu društvenosti. Širenjem kruga legitimnih interesa
razvijale su se i tehnike normativne regulacije. Vrednosti i norme
vode ka institucionalno-organizacijskoj, položaji ka vertikalnoj, a uloge
ka horizontalnoj dimenziji društvene strukture. Vrednosti osmišljavaju
delanje ali i ljudsku egzistenciju, orijentir su motivacionog sistema
ličnosti ali i temeljni integrator društva. Vrednosti su, kao apstraktnije,
latentna pozadina normi i one kazuju šta a norme kako nešto treba
uraditi. Norme su specifikovana uputstva za prikladno ponašanje, a
bez normativnog poretka ne bi bilo mogućno zadovoljavanje potreba i
usklađivanje interesa. Bogatstvo, moć i ugled su komponente položaja,
a pravni status je propisivanje prava i obaveza datog položaja. Uloge
su normativno očekivana ponašanja, a razvrstane su prema vrsti sankcija.
One ali i drugi elementi društenog delanja su polazna tačka za sociološku
analizu pravnih normi i ustanova. Ali i sagledavanje pravne
komponente obogaćuje, osnažuje i precizira sociološku analizu društvenog
delanja.
Ključne reči:
društvena pojava, elementi društvenog delanja: akteri,
predmeti i sredstva, potrebe i interesi, vrednosti i norme, položaji
i uloge.