Ceo tekst rada:
Zbornik radova Pravnog fakulteta, Novi Sad
2009, vol. XLIII, br. 2, str. 413-434
jezik rada: srpski
Originalni naučni rad
udk: 314(37)
interdoi: 10.5937/zrpfns43-0045
Autor:
Dr Nataša Deretić, docent
Univerzitet u Novom Sadu
Pravni fakultet u Novom Sadu
Sažetak:
Pitanje nedovoljnog broja rođene dece za svaki narod je jedno od fundamentalnih pitanja, ako ne najznačajnije pitanje. Demografski problem poznaju i antička prava i savremena pozitivna prava. Čovečanstvo oduvek traži odgovor na problem nedovoljnog rađanja dece jer ono vodi smanjenju stanovništva i prekomernom starenju stanovništva. Rađanje dece kao pozitivna prirodna komponenta svakog društva, povlači za sobom i pitanje opstanka braka i porodice, a time i čitavog društva.
Za Rimljane, rađanje dece nije bilo, kao danas teška odluka, koja se izbegava iz mnogobrojnih razloga: zbog odsustva želje da se s nekim zajednički živi, zbog materijalnih nevolja i nekih drugih „savremenih“ razloga (nezaposlenosti, stambenog problema i dr.). Rimljani su, kao praktičan narod, tokom svog hiljadugodišljeg postojanja vodili računa o prirodnom priraštaju. U rimskom društvu, dugo vremena nije bilo dopušteno nikome da se odrekne iskonske obaveze da se oženi i ima decu. Na to se gledalo kao na nedostatak patriotizma, bezbožnost čak i na neku vrstu „zločinačkog“ egoizma. U rađanju dece i njihovom podizanju Rimljani su videli temelj materijalne i moralne trajnosti države. U svakom detetu, video se budući korisni član ne samo uske porodične grupe nego i šire, čitave zajednice. Tom cilju je sve podređeno jer je bilo u skladu sa „virtus“, onim samopregorom na koji se gledalo kao na najbitniji osnov rimskog morala u stvaranju rimske imperije. I dok su u prvim danima stupanja Rimljana na istorijsku pozornicu, odnosi u porodici privatna stvar svake porodice ponaosob, vremenom, država počinje da se meša u porodične odnose pojedinaca. Iako bi to, sa današnjeg poimanja stvari bilo klasično zadiranje u „subjektivna prava pojedinaca“, država se nije na to obazirala, već je propisivala pravila ponašanja u vezi sa zaključenjem braka i rađanjem dece u tim legitimno zaključenim brakovima. Tako, iz izvora znamo za „porez na neženje“, kao i za praksu da su cenzori dugo zahtevali od građana koji su se prijavljivali za popis, „zakletvu“, da će se oženiti, s namerom da u tom braku imaju decu.1 Pri tome se insistira na rađanju što većeg broja dece – u kojima se vide ne samo budući ratnici već i da bi se većom populacijom uticalo na produktivnost rada u uslovima sve razvijenije robne proizvodnje i razmene. Takvo ponašanje je omogućilo Rimljanima da od malog broja na početku – negujući brak i rađajući decu, brojčano nadmaše sve tadašnje narode.2 Rimljani su znali i za jedno posebno pravao – ius liberorum („pravo preko dece) koje je omogućavalo licima koja imaju decu (rođenu ili usvojenu) da po tom osnovu ostvare neko pravo tj. neku privilegiju.
Ključne reči:
rađanje dece kao lančani proces; moralni preporod društva, odluka o rađanju potomstva, sudbina rođene dece, pravo preko dece ( ius liberorum), svest o roditeljstvu.