Ceo tekst rada:
Zbornik radova Pravnog fakulteta, Novi Sad
2008, vol. XLII, br. 1-2, str. 79-98
jezik rada: srpski
Originalni naučni rad
udk: 347.447.52:343.222
interdoi: 10.5937/zrpfns42-0006
Autor:
Dr Jožef Salma, redovni profesor
Univerzitet u Novom Sadu
Pravni fakultet u Novom Sadu
Sažetak:
Osnovne pravne osobenosti građansko-pravne deliktne, odnosno ugovorne odgovornosti, se u ovom radu analiziraju putevima teorijskog, regulativnog i aplikativnog razgraničenja od krivične odgovornosti, počev od tradicionalnih evropskih kodifikacija građanskog prava XIX veka. U dugoj (vremenskoj i idealno-institucionalnoj) evoluciji građanskopravne odgovornosti, sve do vremena velikih kodeksa građanskog prava, građansko-pravna odgovornost, po svojim osnovnim principima i uslovima odgovornosti je bila u tesnoj vezi sa krivično-pravnom odgovornošću. U klasičnom periodu rimskog prava, građansko-pravna odgovornost se po osnovnoj ideji nije potpuno odvojila od krivične, jer je ona, po funkciji, kao što je krivična odgovornost, pre penalnog, nego restitutivnog karaktera, tj. pre je kažnjavala štetnika, nego što je obeštećivala oštećenog. Počev od prve velike civilne kodifikacije, francuskog Code civil-a, pa donekle i od austrijskog Opšteg građanskog zakonika, a potom i nemačkog Građanskog zakonika, linija razgraničenja između građanske deliktne i krivične odgovornosti pojavljuje se na planu načina inkriminacije, pošto je građanska inkriminacija definisana opštom zabranom prouzrokovanja štete drugom (opšta inkriminacija), a krivična je postajala specijalnom, propisujući svako delo ponaosob, na precizan način (specijalna inkriminacija). Od tog perioda se menja svrha građasnko-pravne odgovornosti, ona se umesto dotadašnjeg penalnog pristupa orijentiše ka odštetnom cilju, u pravcu obeštećenja oštećenog. Krivična odgovornost ostaje do danas zasnovana na krivici (kao subjektivna odgovornost), dok je građanska deliktna odgovornost, pored subjektivne, prihvatila i odgovornost bez krivice, zasnovane na dejstvu stvari, odnosno uzročnosti. U materiji građanskopravne odgovornostise vrši dalje razgranjavanje na nove vrste odgovornosti, kao što je vanugovorna (deliktna) i ugovorna (ili kontraktualna), u zavisnosti od toga da li je povređena opšta zabrana prouzrokovanja štete, tj. neko zakonom zaštićeno dobro (svojina, ličnost, sloboda, zdravlje, odnosno, psihički, fizički i imovinski integritet) ili pak individualna norma, pravilo ugovora. Iako su nominalno za obe vrste (građanske i krivične) odgovornosti identični uslovi odgovornosti (šteta, odn. posledica, protivpravnost, uzročnost, odnosno krivica), osim uzročnosti, oni se u građanskom pravu pojmovno razdvajaju, tako da su dobili restitutivnom cilju prilagođeno bitno novo, različito značenje.
Ključne reči:
Građanska deliktna odgovornost, kontraktualna odgovornost, odnos građanske i krivične odgovornosti, restitutivna funkcija građanske i penalna funkcija krivične odgovornosti.