Ceo tekst rada:
Zbornik radova Pravnog fakulteta, Novi Sad
2002, vol. XXXVI, br. 1-2-3, str. 71-92
jezik rada: srpski
Izvorni naučni rad
udk: nema
interdoi: 10.5937/zrpfns36-0006
Autor:
Dr Ljubomirka Krkljuš, redovni profesor
Univerzitet u Novom Sadu
Pravni fakultet u Novom Sadu
Sažetak:
Svoje zahteve za autonomiju Srbi u Habzburškoj monarhiji su zasnivali na carskim privilegijama, koje su im izdate posle Velike seobe 1690. Privilegije su davale Srbima personalna prava, kao pripadnicima narodne i verske zajednice: slobodu vere, slobodu izbora vojvode, oslobođenje od dažbina i tereta. Privilegije su obezbeđivale crkvenu autonomiju i patrijarhovu jurisdikciju, ne samo u crkvenim, nego i nekim svetovnim stvarima.
U toku XVIII veka privilegije su sistematski sužavane i ograničavane, od samih habzburških vladalaca, a nisu poštovane ni od strane crkvenih i ugarskih vlasti. Status srpskog naroda i karakter privilegija ušli su u red onih pitanja odnosa vladara i ugarskih staleža koji su izazivali među njima trajne nesuglasice.
Na trima velikim političkim saborima srpskog naroda, Temišvarskom 1790, Majskoj skupštini 1848. i Blagoveštenskom saboru 1861. godine formulisan je zahtev za posebnu teritoriju, koja se od 1848. naziva Srpska Vojvodina.
Već na Temišvarskom saboru javljaju se dve struje: jedna koja je smatrala da se srpska prava i privilegije mogu sačuvati samo s osloncem na dvor, i druga, koja je zastupala stav da je to moguće jedino njihovim uzakonjenjem od strane ugarskog sabora.
Na Majskoj skupštini je proglašena Srpska Vojvodina, sa pozivom na privilegije, ali sa glavnim osloncem na prirodna prava čoveka i građanina, građanske političke slobode i prava. Mada nije bila priznata, Srpska Vojvodina i odluke Majske skupštine činile su temelj potonjih političkih programa Srba u Habzburškoj monarhhiji.
Blagoveštenski sabor, održan posle ukidanja Vojvodstva Srbije i Tamiškog Banata, koje je kao administrativna, a ne samoupravna oblast formirano u jesen 1848, zahtevao je da se osnuje Srpska Vojvodina, pozivajući se na privilegije kao pravni osnov.
Posle 1860. godine Svetozar Miletić je pokušao da ustavnim demokratskim putem, u saradnji sa Mađarima postigne ostvarenje nacionalne ravnopravnosti, što nije doživelo uspeh, s obzirom na doktrinu koja je bila vladajuća u Ugarskoj – o postojanju jednog, mađarskog, političkog naroda.
Zbog neprihvatanja principa demokratskog građanskog društva i tvrdokornog očuvanja stava o političkom narodu, u Ugarskoj nije do kraja postojanja Habzburške monarhhije ostvarena nacionalna ravnopravnost. Stoga su privilegije dugo ostale najvažniji pravni osnov zahteva za autonomiju Srba u Južnoj Ugarskoj.
Ključne reči:
privilegije, Temišvarski sabor, Majska skupština, Blagoveštenski sabor, prirodno pravo, autonomija, Svetozar Miletić, nacionalna prava